SIGNIFICADU ISTORICU E VALORE CULTURALE PRO SOS DISTERRADOS DE "SA DIE DE SA SARDIGNA", FESTA DE SU POPULU SARDU


tradutzione in limba sarda de Cristoforo Puddu

Si poden impreare diversos modos pro contivizare e bagadiare “Sa Die de sa Sardigna”, “sa festa de su populu sardu” istabbilida pro su 28 aprile dae sa leze n. 44 de sa Rezone Sardigna de su 14 de cabidanni 1993, in ammentu de su 28 abrile 1794, die de s’istorica illertida pachiosa (il cosiddetto “scommiato”) de sos piemontesos dae Sardigna in sa tessidura de sos motos antifeudales, cumpridos in su trienniu revolutzionariu sardu (1793-1796). Sa data de su 28 abrile 1794 incamedhat  unu sinnu fungudu de balia istorica in s’andala e abbojos ch’irvilupan s’anelu a sa libertade tzivile e a s’autonomia in s’animu de su populu sardu; sinnale mannu, simbolicu e culturale, ue totu sos sardos an potidu imberghere a upu prenu in s’unidade e raighina de sardidade pro cuntrastare s’addongadura “forana”, “istranza”, duncas “furistera”. Cussa die, connota comente momentu de “emozione popolare”, sos castedhajos  in cuntierra acumpanzan in modu pachiosu, ma cun ladina fieresa e firmesa, sos piemontesos (umpare a su viceré) a sas naes; totu zente furistera chi aiat leadu poderiu e guvernu de s’isula dae candho s’Austria aiat tzedidu sa Sardigna a sos Savoia cun sos tratados de Londra (1718) e de s’Aia (1720).    Pro cumprendher menzus cussas dies, bastat de leare in cunsideru carchi fatu. Sos piemontesos no fin pro nudha rispetosos de sa dignidade de sas pessones sardas e, chentza imboligos o impreu de ateras peraulas, los cramaian “molenti”. Sos istoricos aporrin s’ammentu de una quartina impreada dae sos funzionarios de su viceré: «Tirilì, tirilì, crepino i sardi/ noi piemontesi restiamo quì/ tirilà, tirilà, crepino i sardi/ noi piemontesi restiamo quà». Sos populanos de Castedhu no atrivin peruna bardana o fura a su brenussiu de benes chi sos piemontesos garrigan a sas naes (sos istoricos arrelatan chi su masellaju Frantziscu Leccis cumbinchet s’atrupamentu de zente in buluzu a no aungrare sos cassiones de sos piemontesos, cun custas peraulas: «Lassadelos andare, fintzas si mascamente poberos sos sardos no an tzertu bisonzu de su ledamine de sos Piemontesos!»). Totu ischin de sa manera impreada dae sos castedhajos pro distinghere e sedatare sos piemontesos: in casu de dubbiu beniat fatu s’interrogu e acraradu si fin capatzos de pronuntziare in modu perfetu sa peraula campidanesa cixiri. Custa tennica fit bistada pratigada in Sitzilia, a su tempus de sos Vespri siciliani (30 martu 1282), pro reconnoschere sos frantzesos. […] Ma torrendhe a sa Sardigna. S’abbogu de sos castedhajos, a numene de totu sos sardos, aiat pro bressallu su tratonzu metzanu e ofendhidore chi fit bistadu aparitzadu a sos milizianos sardos, chi carchi annu  prima aian difesu siat Castedhu chi Sa Maddalena (a s’assitiamentu de cust’urtima bi fit fintzas su zovanu Napoleone Bonaparte) dae sos atacos frantzesos, animosos de difundhere sos ideales de liertade revolutzionaria comintzada su 14 de triulas 1789 (atera die nodida chi at intzendradu una festa natzionale!) cun s’assartu de sa Bastiglia. Chentza cussa defensa, cumprida pro onorare su vinculu de fidelidade zurada a sos Savoia, su feudalesimu in Sardigna fit bistadu israighinadu nessi 50 annos a prima de cantu istoricamente s’est abberadu. Ma cussa proa de unidade est serbida a su populu sardu candho, leada cussentzia, at cumpresu sa netzessidade de dever gherrare contra sos feudatarios chi los fin afachilendhe; contra chie no aiat reconnotu, o cherfidu cumprendher, su cumportamentu sincheru e s’impignu leale de sos sardos. At iscritu Ziromine Sotgiu: «Seguendo le indicazioni del viceré Balbiano, le onorificenze militari furono accordate, con evidente ingiustizia, alle truppe regolari, che avevano dato così misera prova di sé. […] Alla Sardegna, che aveva conservato alla dinastia il regno, venne concessa ben povera cosa: 24 doti da 60 scudi da distribuire ogni anno per sorteggio tra le zitelle povere e l’istituzione di quattro posti gratuiti nel Collegio dei nobili di Cagliari; altre simili miserie». Ateru est faedhare de s’ofesa inferta a sos sardos dae su re Vittoriu Amedeu iii, chi no at dadu segurtade a sas chimbe preguntas de sos Istamentos: 1) adunantzia de sas Cortes Zenerales pro tratare argumentos chi pertocan bisonzos pubbricos; 2) cunfirma de totu sas lezes de costuma; 3) asserbare fainas e impreos pro sos sardos; 4) costitutzione de un Consizu de Istadu pro miminare su podere ismisuradu de su viceré; 5) nomina de unu ministeriu de amparu a sos afarios de Sardigna in sa corte de Torinu. Sa corte piemontesa in cussa ocasione, no riconnoschindhe sa possibilidade de esistentzia  de sa Natzione Sarda, rispondhet palabala-costagosta a su viceré e no a sos imbasciadores sardos (custu faghet cummentare a s’istoricu Zusepe Manno: «da ambasciatori senza parola, erano poi anche riusciti messaggeri senza risposta»). In custu cuntestu revolutzionariu  (carchi istoricu de oe faedhat de cussos tempos – in modu birgonzosu! – comente dies de “trugliu e buluzu”; sendhe chi tocat de lezere s’obera de unu movimentu chi faghet s’istoria cun cussentzia de populu) est obbrigu su fontomu  de duos numenes: Frantziscu Innatziu Mannu (poete de sa Marsigliese sarda, sa cantone “Su patriottu sardu a sos feudatarios”, chi cominzat cun sos craros versos: «Procurad’ ’e moderare/ barones, sa tirannia;/ Chi si no, pro vida mia,/ torrades a pe’ in terra!/ Declarada e’ già sa gherra/ contra de sa prepotenzia,/ e cominza sa passienzia/ in su pobulu a faltare!») e mascamente Zommaria Angioy, naschidu a Bono su 21 santuaini 1751, supridu fintzas a s’ingarrigu de zuighe de sa Reale Udientzia, definidu da carchi istudiosu istoricu «su prus famadu martire laicu sardu», protagonista de importu mannu pro sos motos antifeudales de su trienniu revolutzionariu sardu (1793-1796). Angioy, imbiadu in su frearzu 1796 a Tatari comente Alternos de su viceré, s’est postu a ghia de unu movimentu antifeudale. Eallu comente Zuanne Ispanu, in d’una proa istorica de su 1875 intitulada La rivoluzione di Bono del 1796 e la spedizione militare (imprentada carchi annu faghet dae  su Comunu de Bono)  regoglit su sensu de sa vitzenda zà in sa prima pazina de s’iscritu: «Nel 3 febbraio 1796 Angioy fu mandato dal viceré Filippo Vivalda, e dagli Stamenti Sardi, nella qualità di Alternos, per sedare i tumulti del Capo settentrionale dell’Isola, e specialmente del Logudoro, dove più di 40 villaggi si erano confederati per abbattere l’orrendo mostro del feudalesimo. Ma egli, esaminando da vicino le crudeli vessazioni, le soperchierie dei ministri, che vi mandavano i Feudatari, e gli abusi, in vece di rappaciare le popolazioni, si diede ad avvalorare le giuste aspirazioni delle medesime per l’emancipazione feudale che da tempo chiedevano». Su movimentu antifeudale conduidu dae Angioy est bistadu firmadu dae s’armistitziu de Cherasco e dae sa paghe de Parizi (1796) tra su Piemonte e sa Frantza. S’eroe de sa revolutzione natzionale sarda custretu a fuire in Frantza, ue est vividu in esiliu  –  atzuendhe cantos aian bisonzu, tantu de si reduere in povertade – fintzas a sa morte, bennida su 23 frearzu 1808, a 57 annos. In perunu campusantu parizinu est bistada agatada sa losa sua. Zudigo cosa manna e de importu chi oe su populu sardu (cun sos disterrados de s’Italia continentale e de totu su mundhu) reconnoscan custa die nodida e de festa pro ammentare unu de sos periodos istoricos prus artos de significadu e idealidades; fintzas meda prus de su 26 frearzu 1948, die ammentada pro sa pubbricatzione chi reconnoschiat s’Istatutu Ispetziale pro sa Sardigna.  Sa lessione de s’istoria nos at imparadu chi, comente in cussas dies de su 1794, sas conchistas e diritos no benin in donu e si poden otennere solu cun su contribbutu unitariu de su populu sardu: duncas umpare a totu sos disterrados de Sardigna, chi metaforicamente vogliono rappresentare uno dei quattro mori, finalmente senza benda sugli occhi, che compaiono nello stendardo sardo.

Paolo Pulina

Aggiungi ai preferiti : Permalink.

Lascia un commento

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *